Čovjekov život bi bio samo obična proizvodna traka neke fabrike da nije, neizbježno, u skoro svim svojim porama protkan tugom, a tuga, koliko god bila ozloglašena kao najteži kamen na ljudskoj duši, iznjedri najveće ljude i najčudesnije priče. Samo rijetki umjetnici mogu da prikažu tugu na taj način da je učine lijepom. Jedan od njih je Momo Kapor, rođeni Sarajlija, koji se svojski trudio da rodni grad, obavijen traumatičnim sjećanjima, potisne pišući o svom posljeratnom domu i nepresušnoj inspiraciji, Beogradu. Ostaje upamćen kao slikar, književnik i novinar, a po njegovim scenarijima, snimljeno je i nekoliko filmova.
U svojim romanima, memoarima i kratkim pričama, koji same po sebi predstavljaju jednu dubokoumnu filozofiju života, Kapor prikazuje sjaj i bijedu velegrada pod Kalemegdanom, opisujući svaki soj društva koji se u njemu nastanio od pedesetih godina prošlog vijeka pa sve do piščeve smrti, posvećujući najviše pažnje običnom čovjeku koji potiče iz vremena kada su se, u njegovim očima, svi rađali obični, a tek otiskivanjem na talase sudbine zapali su kom opanci, kom obojci. Do najsitnijih detalja, dešifrujući čak i različite zvižduke kojim se dozivaju, Kapor vješto slika rađanje novih generacija, unutar granica sputavajuće ideologije socijalizma, koje, nošene seksualnom revolucijom, raskidaju sa stidom i smjelije pružaju otpor i bunt malograđanstvu i memljivoj učmalosti predaka.
Njegovi muški likovi su „foliranti, mangupi, grebatori i šalabajzeri“, u trošnim krpljenim cipelama i izlizanim kaputima šupljih džepova kroz koje nečujno struji košava, a žene vječite djevojčice, „slatke bestidnice“, nepredvidljive, tajanstvene i slobodne, a opet „nestvarno krhke u jedno tupo vreme sveopšteg zdravlja i državnog optimizma“. I jedni i drugi, kroz priče iz svojih treptavih života, pričaju o temama neuzvraćenih ljubavi, propalih želja, o prostim opsesijama, vrtoglavim usponima i padovima, prekinutim prijateljstvima i promašenim snovima. Svi su oni mahom mladići i djevojke iz provincije koji, pod budnim perom Mome Kapora, trče da osvoje Beograd i otkinu svoje parče zvjezdanog neba, čeznuvši za nekim nedostižnim zadovoljstvima „kao psi u jednoj sirotoj zemlji koja nije mogla da im ih pruži“. Spavajući na trošnim, flekavim madracima u predgrađima koja mirišu na luk i zapršku, maštaju o raskošnim zabavama Pariza, dok se Dunav i Ada pojavljuju kao jedina zelena oaza i utočište u pustinji krpljenja kraja s krajem. Svako od njih je, na svoj način, tragičan heroj koji, sanjajući o Evropi, ostaje zaglavljen u rodnoj zemlji kao u „produženom boravku“. Čak i oni koji na krilima lastavice iz nje odlete, osuđeni su na konačan povratak. Osim ličnih ispovijesti i priča svojih likova, Kapor kroz prozu slika društvenu sliku jednog retro vremena u jednoj vintidž zemlji, postepeno probijanje zapadnjačke kulture i tehnologije kroz modu, muziku i film, duple standarde svakodnevnice komunizma, sankcije i restrikcije, raskid sa patrijarhatom i proslavljanje slobode tijela i instikta, svodeći ih sve na jedan osnovni – požudu.
U svakoj knjizi Mome Kapora ima neke slatke tuge, nježne melanholije i žala za davno zakopanom, neukrotivom mladosti koja je od silne želje za boljim životom sama u sebi sagorjela, dok joj je on izmicao za dlaku.
P. S. Da je Adrian Mol kojim slučajem rođen u Beogradu, zvao bi se Ana.
Autorka: Željka Vračević
Foto: Pinterest