„U početku bijaše Riječ. I Riječ bijaše u Boga. I Riječ bijaše Bog“
(Jevanđelje po Jovanu, prvo poglavlje)
Riječ je temelj i preteča života, a književnost ništa drugo do beskrajno šareno platno od riječi koje pokriva svijet. Teško joj je odrediti vremensku tačku nastanka, isto kao što je teško odrediti početak civilizacije, ali je sasvim izvjesno da su rođene istovremeno, te do dana današnjeg ostale povezane neraskidivom blizanačkom vezom. Dokle god dosežu istorijski podaci o kulturama prvih naroda, dotle se proteže i književnost. Iako je prvenstveno izvedena od latinske riječi literatura, u značenju slovo, i shvatana kao skup djela u pisanom obliku riječi, njen sadržaj i definicije su znatno modifikovani tokom godina, te danas uključuju mnogo širi spektar, od usmenih predanja, mitova i legendi, do elektronskih medija kao proizvoda savremenih tehnoloških dostignuća. Ono što je ostalo nepromijenjeno je moć riječi i književnosti, bilo usmene ili pisane da utiču na pojedinca, društvo i svijet.
Kada govorimo o književnosti uopšteno, uvijek prvo treba uzeti u obzir njen istorijski i društveni značaj te napomenuti da je književnost istorija, a istorija književnost. Sva postojeća saznanja o prohujalim vijekovima potiču iz priča prenošenih s koljena na koljeno, a potom trajno zapisanih u vidu crteža ili rukopisa. Ipak, dok istorija teži da bilježi činjenice i brojke, književnost vodi detaljne zabilješke o duhu društva i pojedinaca. Ona neizbježno provlači ideologije, opšteprihvaćene ili pobunjeničke stavove, te stvarne prilike i neprilike vremena i mjesta u kojem je stvarana, održavajući istovremeno jezik i pismo kao dva osnovna obilježja naroda. Zato ne umire narod koji ne diše, već koji ne piše i ne stvara.
Uloga književnosti u oblikovanju čovjeka je višestruka, a prvi „dodir“ se desi i prije njegovog rođenja, u majčinom stomaku, dok upija šapate pjesama ili priča iz vanjskog svijeta. Nedugo potom, uslijede ilustrovane slovarici, zatim bajke za laku noć, i školske klupe gdje se prvi put samostalno upoznaje sa djelima svrstanim u dječju književnost koja ostavlja neizbrisiv trag u sjećanjima na djetinjstvo. Osim didaktičke i vaspitne uloge, književnost pogoduje i zdravom razvoju čovjekove psihe. Ljudi koji čitaju su dokazano osjećajniji, sa razvijenijom empatijom i razumijevanjem, širih vidika i shvatanja, te većim stepenom nezavisnosti i slobode, kao i kritičkog mišljenja. Pored niza drugačijih perspektiva iz kojih čitalac sagleda svijet, druge ljude i kulture ili svoju neposrednu okolinu, iz književnosti najviše nauči o sebi samom, a neosporan je i njen terapijski karakter koji omogućava prevazilaženje potisnute anksioznosti ili traume. Ako bismo i izuzeli sve nabrojano, i dalje nam ostaje ona najčešće upražnjavana funkcija književnosti, a to je razbibriga i zabava. Književnost je jedina vremenska mašina koja zaista funkcioniše, a čijim korištenjem čitalac stiče mogućnost da odleti u sasvim nove, neotkrivene svjetove i dimenzije, skoro dodirujući svaki detalj prošlih ili budućih vremena.
Problematika koja pogađa književnost u savremenom dobu podložnom dominaciji nauke i tehnologije, je ta da se ona u velikoj mjeri zanemaruje i vrlo često uzima zdravo za gotovo. Balkan je tlo na kojem se kultura održava na marginama, kako života, tako i budžetskih sredstava. Pisci su osuđeni na samofinansiranje, kanon je politizovan i lobiran, dok nepovoljne ekonomske prilike dovode do toga da u se procesu pukog preživljavanja najmanje novca izdvaja za knjige. Osim toga, ovo je u velikoj većini područje šund štiva i medija u okviru kojeg je kvalitet potcijenjen, a kontroverznost donosi profit. S tim u vezi dolazi i hiperprodukcija kao globalni fenomen savremene kulture i demokratije koji dodatno otežava kvalitetnom djelu da ispliva na površinu. Nove tehnološki osviještene generacije su u znatnoj prednosti u odnosu na stvaraoce prošlih vijekova koji nisu bili globalno umreženi. Danas su na raspolaganju svi mogući medijski kanali za brže i jednostavnije stvaranje kao i javnu promociju književnih djela. Sa druge strane, brzina protoka informacija, kao i brzina života uopšteno, dovode do porasta prodaje lakog štiva i instant-literature, dok klasici ostaju rezervisani za kolekcionare. Danas će mnogi prepoznati citat Meše Selimovića, ali ne zato što su ga pročitali u „Tvrđavi“ nego što se popularno dijelio po društvenim mrežama.
Dokle god tu i tamo ispliva na površinu poneko kulturološki osviješteno čeljade koje svjesno pristane na kategorizaciju među neshvaćene, književnost će opstajati u podgrijanoj zdjeli nade. Ona u sebi sadrži cjelokupnu ljudsku stvarnost i maštu, a to je galaksija neizmjernih dimenzija. Njen put nikada ne može biti pogrešan iako je nužno strmiji i duži, ali po dolasku na cilj, oni koji su prigrlili književnost razlikovaće se od ostatka svoje vrste po tome što su iza sebe ostavili utabane stope za buduća pokoljenja, a to je jedini način da se dostigne besmrtnost.
Foto: Pinterest
Autorka: Željka Vračević
