Otvaranje izložbe „Mortui vivo docent“

Otvaranje izložbe „Mortui vivos docent – Kad mrtvi uče žive: Milovan Milovanović i njegovo doba“

povodom stogodišnjice nastave sudske medicine na Medicinskom fakultetu u Beogradu

Izložba intrigantnog naziva „Mortui vivos docent – Kad mrtvi uče žive: Milovan Milovanović i njegovo doba“, povodom obeležavanja stogodišnjice nastave sudske medicine na Medicinskom fakultetu u Beogradu, u saradnji Muzeja nauke i tehnike sa Institutom za sudsku medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, će biti svečano otvorena u utorak, 26. septembra 2023, u 19 časova, u Muzeju nauke i tehnike.

Izložba je nazvana „Mortui vivos docent (Mrtvi uče žive)“ po ispisu na zidu Obdukcione sale Zavoda za sudsku medicinu. To je latinska izreka koja se obično ispisivala u anatomskim amfiteatrima za disekcije ili u obdukcionim salama uopšte. Trebalo je da ukaže studentima na to da se struktura tela i organa ne može naučiti pomoću slika i shema, već da treba učiti na ljudskom telu, disekcijom.

Izložba je posvećena Milovanu Milovanoviću, prvom nastavniku sudske medicine na Medicinskom fakultetu i osnivaču Katedre za sudsku medicinu, kao i Instituta za sudsku medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. 

Eksponati su iz Forenzičke zbirke Instituta, formirane još 1898. godine, koju je šira javnost do sada mogla da vidi samo u izuzetnim prilikama. 

Zanimljivi slučajevi iz sudskomedicinske prakse će biti predstavljeni putem makroskopskih i mikroskopskih preparata, fotografija, dokumenata, oružja i povrednih oruđa, a izložbu upotpunjuju stara učila, udžbenici, atlasi i lični predmeti Milovana Milovanovića. 

S obzirom da pojedini eksponati mogu biti uznemirujući, preporučeno je da posetioci izložbe budu stariji od 15 godina.

Autori izložbe su dr Jelena Jovanović Simić, viši kustos Muzeja nauke i tehnike i  dr Slobodan Nikolić, redovni profesor Medicinskog fakulteta.

Počeci sudske medicine u Srbiji

Za istoriju sudske medicine u Srbiji važna je 1865. godina u kojoj je započela nastava iz te oblasti na Velikoj školi u Beogradu. Za studente prava, sudska medicina je bila jedan od obaveznih predmeta, ali je predmetni profesor angažovan tek od školske 1865/66. godine. Za svršene pravnike koji nisu učili sudsku medicinu tokom studija, doktor Aćim Medović je u julu 1865. godine održao seriju predavanja koja su potom i objavljena kao rukopisno litografisano izdanje sa 40 slika. Redovna nastava

započela je u jesen te iste godine pristupnim predavanjem Milana Jovanovića Morskog pod naslovom Prirodna nauka u službi zakonodavstva i pravosuđa. Do Prvog svetskog rata sudsku medicinu su predavali i doktori Aćim Medović i Milan Jovanović Batut.

Tek krajem 19. veka Srbija je dobila prvog specijalistu patologije i sudske medicine. Bio je to doktor Edvard Mihel, koji je na inicijativu Srpskog lekarskog društva, kao državni stipendista, bio poslat na jednogodišnje usavršavanje u Beč i Pariz. 

Edvarda Mihela, prerano preminulog 1915. godine od pegavog tifusa, na mestu šefa Prosekture nasledio je doktor Milovan Milovanović, koji je 1923. postao prvi profesor sudske medicine na Medicinskom fakultetu i osnivač Zavoda, kasnije Instituta za sudsku medicinu.

„Sudskomedicinska delatnost ima vazda i samo jedan cilj, a to je: istraživanje i utvrđivanje Istine i Pravde.“ – iz pristupnog predavanja prof. Milovana Milovanovića održanog studentima medicine 10. novembra 1924. godine, u amfiteatru Sudskomedicinskog zavoda.

U Negotinu, 3/16. septembra 1884. godine rođen je Milovan Milovanović, kao jedanaesto dete Jevrosime i Dimitrija Milovanovića. U Negotinu je Milovan Milovanović završio četvorogodišnju osnovnu školu i prva tri razreda niže gimnazije, a potom je prešao u zaječarsku gimnaziju, koja je u to vreme bila potpuna, osmogodišnja. Od svoje generacije se nije izdvojio 1903. godine, kada je ona odbila da izađe na maturski ispit. Bio je to znak protesta protiv uprave škole koja je u poslednjem času promenila jednog člana ispitne komisije. Tako je i Milovanović maturirao tek naredne 1904. godine. Za vreme školovanja u Zaječaru, ostao je bez oba roditelja. 

Milovan Milovanović je u Beču proveo skoro osam godina: na tamošnjem Medicinskom fakultetu najpre je završio osnovne studije (1904–1910), a zatim se u dva navrata, između 1911. i 1914. godine (s prekidom a vreme balkanskih ratova), usavršavao u oblastima patologije, bakteriologije i sudske medicine. Studentske obaveze je marljivo ispunjavao: u propisanim rokovima položio je sve ispite i studije je završio za šest godina. 

Nakon povratka sa studija, Milovanović je odslužio vojni rok i obavezni lekarski staž u Opštoj državnoj bolnici u Beogradu, da bi ukazom od 16/29. septembra 1911. bio postavljen za lekara Sreza poljaničkog Okruga vranjskog. Međutim, na tu dužnost nije stupio, već je ostao u Prosekturi ODB-a kao sekundarni lekar. Posle svega dva meseca, od Sanitetskog odeljenja Ministarstvu unutrašnjih dela je dobio stipendiju za usavršavanje iz patologije i bakteriologije na Medicinskom fakultetu u Beču. Usavršavanje je prekinuo zbog učešća u balkanskim ratovima, da bi ga nastavio u septembru 1913. godine. 

Dana, 28. maja 1914. godine Milovan Milovanović je objavio svoj prvi naučni rad O lejomiomima jednjaka i kardije, u Bečkom kliničkom nedeljniku, organu Carskog i Kraljevskog udruženja lekara u Beču.

Posle Sarajevskog atantata, austrougarske objave rata Srbiji i proglasa o mobilizaciji srpske vojske 13/26. jula 1914. godine, Milovanović je, kao i brojni građani Kraljevine Srbije koji su se zatekli u Austro- ugarskoj, najpre bio uhapšen i zadržan u zatvoru 16 dana, a zatim proteran u Švajcarsku. U Srbiju je stigao u oktobru 1914. godine i javio se na vojnu dužnost. Kao rezervni sanitetski poručnik, Milovanović je učestvovao u balkanskim ratovima od oktobra 1912. do septembra 1913. godine, obavljajući dužnosti bakteriologa, epidemiologa i patološkog anatoma u Pirotu i Beogradu. Za svoj rad bio je nagrađen Krstom milosrđa i Ordenom Svetog Save V reda.

Tokom Prvog svetskog rata, radio je u Pasterovom zavodu u Nišu, i to od oktobra 1914. kao rezervni sanitetski kapetan I klase, a zatim od 14. aprila do oktobra 1915. godine kao civilno lice i upravnik Zavoda. Od decembra 1915. radio je kao patološki anatom u Prosekturi (Kriegsprosektur) i kao bakteriolog u Epidemiološkoj laboratoriji (Epidemielaboratorium) okupatorske Carske i kraljevske rezervne bolnice Brčko (K. und k. Reservespital Brčko). U januaru i februaru 1916. godine je kao ekspert poslat u Skadar radi suzbijanja epidemija pegavog tifusa i kolere. Sredinom 1916. godine bio je interniran u Austrougarskoj, u logorima za zarobljene Srbe Nežider (Nezsider) i Nađmeđer (Nagymegyer), a zatim je početkom februara 1917. godine vraćen u Beograd, gde je nastavio rad u bolnici Brčko do oslobođenja. Posle oslobođenja, Milovanović se vraća na svoju dužnost u Prosekturi, ali nakon smrti Edvarda Mihela on ostaje jedini lekar i privremeni upravnik. 

Za šefa Prosekture je postavljen 30. avgusta 1919. godine, Iako opterećen mnogobrojnim poslovima, Milovanović je dvadesetih godina 20. veka radio i kao nastavnik u Školi za babice Opšte državne bolnice. 

Doktor Milovan Milovanović, šef prosekture Opšte državne bolnice, imenovan je za vanrednog profesora sudske medicine 25. juna 1923. godine, te se taj datum smatra danom osnivanja Katedre za sudsku medicinu Medicinskog fakulteta u Beogradu. Iste godine, 9. oktobra, izabran je i za honorarnog profesora sudske medicine na Pravnom fakultetu. Nastavu za studente prava započeo je u zimskom semestru 1923, dok je pristupno predavanje Značaj sudske medicine na Medicinskom fakultetu održao 10. novembra 1924. godine. Za redovnog profesora Medicinskog fakulteta imenovan je 24. maja 1933. godine, a na Pravnom fakultetu je kao honorarni profesor radio do 1939. godine. Uporedo je, sve do 1947. godine, bio i honorarni upravnik Prosekture Opšte državne bolnice. 

Prvenstveno za potrebe nastave, Milovanović je u Zavodu obrazovao muzejsku zbirku, a za potrebe stručnog i naučnog rada, u Zavodu je osnovao biblioteku.

Od sredine dvadesetih godina 20. veka posebno se bavio suicidologijom.  Ovom knjigom, koja s današnjeg gledišta ima kvalitet doktorske disertacije, postavio je temelj suicidologije u Jugoslaviji. Između 1910. i 1947. godine objavio je i 38 stručnih I naučnih radova, od toga 12 na nemačkom i francuskom jeziku, u inostranim časopisima koji i danas postoje.

Zgrada Zavoda nije stradala u bombardovanjima Beograda, a za razliku od mnogih fakultetskih zgrada, Nemci je nisu rekvirirali, pa se za vreme okupacije rad u njoj i dalje odvijao. Obdukcije su rađene svakodnevno: sudske je radio isključivo profesor Milovanović, a kliničke mlađe kolege. Odlukom Senata Univerziteta od 28. maja 1942. godine, Milovanović je postao dekan Medicinskog fakulteta koji se sastojao iz tri odseka: Medicinskog, Veterinarskog i Farmaceutskog, sa ukupno dvadeset i dve katedre. Iako na istaknutoj funkciji, držao se podalje i od okupacione vlasti i od srpske kolaboracionističke uprave: nije potpisao antikomunistički Apel srpskom narodu (1941), kada su ga pozivali na neke javne događaje izgovarao se bolešću, a 1943. godine je odbio da učestvuje u istraživanju Katinjskog masakra koje je organizovala vlada Trećeg Rajha. Iako je bio dekan tokom rata, Milovanović nije bio osumnjičen za saradnju s okupatorom niti proganjan od strane nove komunističke vlasti. 

Tokom 1946. godine Milovanović zbog bolesti nije držao predavanja, a već u to vreme je planirao samoubistvo: prvi datum na njegovom testamentu je 24. januar 1946. godine, drugi je 8. novembar 1947. U međuvremenu je pripremao treće izdanje udžbenika Sudska medicina, započeto još pre rata i konačno odštampano sredinom 1947. godine.

Profesor Milovanović je 1947. godine izabran za člana Internacionalne akademije za sudsku i socijalnu medicinu, udruženja osnovanog 1938. godine u Bonu. Povelja o izboru poslata je Institutu tek posle njegove smrti, 1952. godine.

Milovan Milovanović je izvršio samoubistvo tokom vikenda, 6/7. marta 1948. godine, u svojim privatnim prostorijama u Zavodu. Kao datum smrti zvanično se vodi 8. mart, kada je smrt ustanovljena. 

Za izvršioce testamenta Milovanović je imenovao svoje mlađe kolege Julijanu Bogićević i Rusomira Đorđevića. Sve pokućstvo iz stana i lične stvari, lični obdukcioni pribor i mikroskop, ostavio je Zavodu i zaposlenima, a najviše Franji, pomoćniku obducenta. Zlatnike je ostavio Rusomiru Đorđeviću, a svoj zlatni sat Julijani Bogićević. Dve trećine novca na bankovnim računima ostavio je za osnivanje Fonda za nagrađivanje štampanih radova članova (asistenata i docenata) beogradskog Sudsko-medicinskog zavoda, a jednu trećinu da se pomažu potrebiti članovi… orkestra opere Narodnog pozorišta. Stručne knjige zaveštao je Zavodu, a beletristiku Narodnoj, odnosno Univerzitetskoj biblioteci. Na kraju testamenta naveo je da ne želi uobičajene komemoracije, govore, nekrologe, vence, a izvršiocima je zahvalio za sve ljubaznosti.

Sahranjen je 10. marta 1948. godine na Novom groblju u Beogradu, spomenik nikada nije podignut, a danas na grobu nema nikakvog obeležja.

Izvor: Muzej nauke i tehnike

Related posts